Prof. dr hab. Tadeusz Bernatowicz – pracuje Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego; historyk sztuki wczesnonowożytnej szczególnie zainteresowany mecenatem magnackim XVI–XVIII wieku, fundacjami architektonicznymi rodu Radziwiłłów, sztuką nowożytną na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, architekturą Warszawy i Saksonii, programami ideowymi rezydencji XVI–XIX wieku, założeniami ogrodowymi, urbanistyką oraz recepcją baroku rzymskiego w architekturze polskiej.

Jan Zamoyski – Bernardo Morando: twórcy miasta idealnego Zamość

Zajęcia będą poświęcone twórcom Zamościa: Janowi Zamojskiemu i architektowi Bernardo Morando, którzy przyczynili się do powstania miasta i opracowania jego założenia architektonicznego. Omówiona zostanie koncepcja „miasta idealnego” i jej roztoczańska realizacja. Przyjrzymy się też i temu, ile z pierwotnych planów zachowało się w dzisiejszym Zamościu.

Prof. dr hab. Dariusz Chemperek – pracuje w Katedrze Historii Literatury Polskiej w Instytucie Językoznawstwa i Literaturoznawstwa na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; od marca 2025 r. zatrudniony w Centrum Badań Epok Wczesnonowożytnych w Uniwersytecie Opolskim; historyk literatury staropolskiej zainteresowany piśmiennictwem Wielkiego Księstwa Litewskiego w okresie renesansu i baroku, polskojęzyczną twórczością Jana Kochanowskiego i Cypriana Bazylika, literaturą staropolską z perspektywy ekokrytyki, kulturą literacką Lublina i Lubelszczyzny, piśmiennictwem protestanckim epok dawnych. Kieruje serią wydawniczą „Lubelska Biblioteka Staropolska” (do 2024 r. ukazało się 21 tomów); kierownik dwóch projektów edytorskich w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki i wykonawca w innych.

Kochanowski na Roztoczu. Poematy ‘zamechskie’ w świetle critcial cartography

Warsztaty dotyczyć będą trzech mniej znanych utworów pastoralnych Kochanowskiego, uświetniających spotkanie w 1578 roku króla Stefana Batorego i Jana Zamoyskiego w Zamchu, małej miejscowości na południowym skraju Roztocza. Większość badaczy wątpiła dotąd w uczestnictwo poety w tym wydarzeniu (zapominając np. o tym, że w Kochanowski w całej swej twórczości tylko raz użył słowa ‘modrzew’, właśnie w Dryas Zamchana, zapewne urzeczony pięknem tutejszych lasów). Analiza poematów ‘zamechskich’ z perspektywy critical cartography pozwala pozytywnie odpowiedzieć na to pytanie. Poeta, jak zobaczymy w trakcie warsztatów, świadomie, z autopsji, mapował przestrzeń Zamchu i okolic, uwzględniając toponimy rzek i potoków, nakreślając granice świata driad (nimf – opiekunek lasów) od strony południowej, zachodniej i północnej, pozostawiając otwartą granicę wschodnią – obszar przyszłej kampanii wojennej Rzeczypospolitej z państwem Iwana Groźnego.

Prof. dr hab. Dariusz Kupisz – historyk, pracuje na Wydziale Historii i Archeologii UMCS. Autor m. in. monografii: Zbigniew Gorajski (1596-1655). Studium z dziejów szlachty protestanckiej w Małopolsce w pierwszej połowie XVII wieku (2000), Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572-1717 (2007). Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół historii wojskowości czasów staropolskich, historii fortyfikacji, dziejów rodów szlacheckich oraz problematyki administracji i gospodarki w XVI-XVIII w. Opublikował dotychczas kilka monografii poświęconych wojnom polsko-moskiewskim w XVI-XVII w., wojskowym aspektom działalności samorządu szlacheckiego, jak również rodom szlacheckim dawnej Rzeczypospolitej. Wraz z Mariuszem Kozdrachem wydał pierwszą monografię poświęconą rodzinie Kochanowskich: Kochanowscy w XV-XVIII wieku (2018). Współpracuje z instytucjami kultury i muzeami ziemi lubelskiej oraz regionu radomskiego, TVP. Historia (programy „Spór o Historię”) i innymi mediami.

Niezwykłe dzieje twierdzy Zamość w XVI-XVIII wiek

Twierdza zamojska, to w czasach przedrozbiorowych fortyfikacje otaczające miasto, które zostało założone u schyłku XVI w. przez hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Fortyfikacje owe były i są nadal wyjątkowym założeniem obronnym, zbudowanym wedle najnowocześniejszych wówczas, renesansowych zasad sztuki fortyfikacyjnej, tzw. szkoły nowowłoskiej (opartej na fortyfikacji bastionowej). Wykład ma przybliżyć słuchaczom kluczowe momenty z dziejów owej twierdzy, będącej tym dla Lubelszczyzny, czym był Kamieniec Podolski dla Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Pierwszym wydarzeniem, niezwykłym dla mieszkańców Zamościa i obrońców jego murów, była wizyta hetmańskiego jeńca, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, po której to możemy do dziś oglądać zamurowaną Bramę Lubelską. Dlaczego ją zamurowano? Kolejne frapujące wydarzenia to bezskutecznie obleganie miasta-twierdzy przez Kozaków i Tatarów w 1648 r. oraz Szwedów w 1656 r. Nie było tu wprawdzie sienkiewiczowskiego Kmicica, ale któż z nas nie wie dziś czym jest „szwedzki stół”. Co on ma wspólnego z Zamościem – dowiedzą się słuchacze na wykładzie. No i początek XVIII wieku. Kto wpuścił do Zamościa Szwedów, a potem Sasów, czy było to konieczne? W jakim stanie twierdza przetrwała do następnego stulecia?

Prof. dr hab. Mirosław Lenart – historyk literatury i teolog specjalizujący się w badaniach relacji polsko-włoskich. Od 1994 r. na stałe związany z Uniwersytetem Opolskim, dyrektor Centrum Badań Epok Wczesnonowożytnych oraz kierownik Katedry Badań nad Europejskim Dziedzictwem Kulturowym w Instytucie Nauk o Literaturze tego Ateneum. Prodziekan Kolegium Filozofii i Teologii Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika w Krakowie. Od roku 2001 do 2010 pracował na Uniwersytecie Padewskim we Włoszech. Założyciel oraz rektor odpowiedzialny za sprawy naukowe Accademia dei Rampanti w Padwie, międzynarodowego stowarzyszenia intelektualistów współpracujących w oparciu o idee chrześcijańskie.

“Ukochanej ojczyzny podpora”. Hippaeum Zamoscianum w świetle padewskich inspiracji 

Powstanie Akademii Zamoyskiej, a później zwłaszcza pierwsze lata jej istnienia, postrzegane są zazwyczaj w kontekście prób nawiązania bezpośredniej, stałej łączności nowej uczelni ze sławnym już wówczas Uniwersytetem Padewskim. Zabiegi Zamoyskiego wokół stworzenia silnego ośrodka nauk medycznych „na kresach Sarmacji” stały się punktem odniesienia dla formułowania sądów odnośnie do wzorców, po jakie sięgał były rektor padewskiego Uniwersytetu Prawników. Pomimo licznych wysiłków nie udało się jednak kanclerzowi stworzyć w odległym, budowanym od podstaw mieście, naukowej filii weneckiego Ateneum, zwłaszcza w dwóch dyscyplinach: medycynie i prawie. Te opisywane przez badaczy starania narzuciły pewien sposób myślenia o Akademii Zamoyskiej, kładąc jednocześnie akcent na to, co wiązało się z jej rozwojem, w mniejszym stopniu wydobywając te elementy, które wpływały na kształtowanie się zamysłu powołania uczelni. Przyzwyczajeni do funkcjonowania we współczesnych uniwersytetach badacze większą wagę przykładali do rozpoznania środowiska naukowego, upatrując w nim główne źródło sukcesu kształcenia młodych chłopców. Tymczasem wspomniani tu dorastający mężczyźni, przygotowywani do pełnienia ważnych ról społecznych, byli głównymi adresatami nie tylko programów nauczania, ale przede wszystkim bardzo określonego modelu wychowania. Stąd też nie bez powodu od samego początku funkcjonowania Akademii Zamojskiej nazywa się ją jednocześnie Hippaeum Zamoscianum, nawiązując tym samym do jeszcze jednego, a zapomnianego modelu kształcenia synów stanu rycerskiego – akademii wojskowej.

Prof. dr Vincenzo Milanesi – emerytowany professor Uniwersytetu Padewskiego; w latach 1996-2009 prorektor i rektor tej uczelni, członek m.in. Academia Galileiana oraz Societé Europeéne de Culture; historyk filozofii, szczególnie zainteresowany etyką wczesnonowożytną i zagadnieniami związanymi z historią Uniwersytetu Padewskiego. W 2025 r. ukazał się tom Copernico e l’università di Padova pod jego redakcją.

“Universa Universi Patavina Libertas”. Wiedza i wolność u progu epoki wczesnonowożytnej

Pierwsze wzmianki o Studium Paduanum pochodzą z roczników miasta Padwa z 1222 r., kiedy to studenci z Bolonii zostali przyjęci do miasta. Bolonia posiadała wszechnicę już od ponad wieku, ale najwyraźniej studenci, którzy przenieśli się do Padwy, nie znaleźli tam warunków niezbędnych do zagwarantowania im universitas (znaczenie tego słowa w języku łacińskim, zwłaszcza w kontekście średniowiecznym, to: „wspólnota” – wolność studiowania i angażowania się w dyskusje między sobą i ze swoimi nauczycielami). W Padwie jednak zostali mile przyjęci przez podestę, Giovanniego Rusca, i biskupa miasta, Giordana. Pamięć o tych początkach jest niezbędna do zrozumienia znaczenia wolności w tradycji Studio di Padova i to nie tylko w latach, gdy Padwą rządziły władze miejskie, a później – rodzina Carraresich aż do końca XIV w., ale także w czterech kolejnych stuleciach, kiedy miasto stało się częścią Republiki Weneckiej. Prawdopodobnie to właśnie ten duch wolności sprzyjał nie tylko wielkiej tradycji filozoficznej, ukształtowanej przez różne interpretacje arystotelizmu, które dominowały w Padwie od XIV do XVII w., ale także pojawieniu się nowoczesnej medycyny, wraz z badaniami anatomicznymi Vesaliusa i rozwojem praktyki klinicznej zapoczątkowanej przez Giovanniego Battistę Da Monte. Nie jest więc przypadkiem, że Mikołaj Kopernik przybył z Polski, aby studiować medycynę w Padwie. Powszechnie wiadomo również, że Galileo Galilei dokonał swoich najważniejszych odkryć astronomicznych wtedy, kiedy wykładał w Studium Paduanum od 1592 do 1610 r. Celem wykładu będzie zbadanie związków między Patavina Libertas a badaniami filozoficznymi i naukowymi na Uniwersytecie Padewskim we okresie wczesnowożytnym.

(Uwaga! Wykład w jezyku angielskim)

Dr Roksana Rał-Niemeczek – literaturoznawczyni, pracowniczka Instytutu Nauk
o Literaturze UO, kierowniczka Działu Współpracy Regionalnej CBEW. Profil badawczy: literatura staropolska i oświeceniowa, genologia i dawna teoria literatury, filozofia i estetyka XVIII-wieku we Francji, kulturowe relacje pomiędzy Polską a Włochami doby renesansu. Autorka licznych artykułów naukowych oraz monografii Sielanka polska – essentia genus litterarum. Posiada doświadczenie w pracach dokumentacyjnych i edytorskich. Uczestniczyła w grantach NPRH, „Doskonała Nauka” oraz projektach polsko-włoskich dotyczących kultury renesansu i baroku.

Ile Arkadii w polskiej wsi z Sielanek Szymonowica?

Warsztaty to propozycja dla studentów filologii polskiej i kierunków pokrewnych, pragnących zgłębić fascynujący świat literatury kręgu pastoral doby staropolskiej. Podczas intensywnego spotkania uczestnicy zanurzą się w analizie Sielanek Szymona Szymonowica, pracując nad interpretacją tekstów. Warsztaty oferują również możliwość kreatywnego wyrażenia się poprzez napisanie własnej sielanki oraz udział w debacie oksfordzkiej, pozwalającej spojrzeć na utwory z różnych perspektyw. Kulminacją będzie ożywienie fragmentów dzieła poprzez pracę z rekwizytami i mini-inscenizacje, co pozwoli doświadczyć literatury w nowy, angażujący sposób. To unikatowa okazja do aktywnego poznania i zrozumienia jednego z najważniejszych dzieł polskiego baroku.

Dr hab. Anna Nowicka-Struska, prof. UMCS – zajmuję się literaturą polskiego baroku XVII-XVIII wieku. Szczególnymi obszarami zainteresowań badawczych są: literatura religijna, piśmiennictwo zakonne (m.in. poezja w klasztorze, emblematyka w przestrzeni klasztorów żeńskich, hagiografia i historiografia, memuarystyka, zagadnienia pamięci w środowisku klasztorów), ekspresja książki rękopiśmiennej. Bada też zagadnienia związane z Lublinem i Lubelszczyzną, druki lubelskie, zagadnienia kultury literackiej regionu. 

Staropolskie druki zamojskie – ambicje, mody, tendencje 

Tematem spotkania będą druki pochodzące z oficyny zamojskiej XVII wieku – teksty i ich realizacje edytorskie. Przedstawionych zostanie kilka grup tekstów: Simonidesiana początków XVII wieku, druki religijne związane z miejscami kultu religijnego (A. Wargocki, O Krzyżu i Ukrzyżowanym, 1620; Odmalowanie obrazu leżajskiego w Kościele OO. Bernardynów na theatrum miejsca cudami wsławionego…  1646), druki naukowe związane z Akademią Zamojską, panegiryki (Oriens in occidente a quo …Ludovica Maria Gonzagea… Vladislavi IV… sponsa... 1646), druki emblematyczne (Fascia candida heroicum fascium…, 1659) oraz kalendarze osiemnastowieczne. Celem spotkania będzie przedstawienie ambicji i tendencji rozwojowych drukarni prowincjonalnej, związków druków z modami literackimi i zainteresowaniami odbiorczymi a także kluczowych dla środowiska zamojskiego postaci twórców (Bazyli Rudomicz). 

Prof. dr hab. Wojciech Tygielski – w 2002–2008 prorektor Uniwersytetu Warszawskiego ds. badań naukowych i współpracy z zagranicą; obecnie zatrudniony w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego; badacz dziejów nowożytnych, autor m.in. Politics of Patronage in Renaissance Poland. Chancellor Jan Zamoyski, his supporters and the political map of Poland, 1572–1605; Z Rzymu do Rzeczypospolitej: studia z dziejów nuncjatury apostolskiej w Polsce, XVI–XVII w.; Włosi w Polsce XVI–XVII wieku: utracona szansa na modernizację.

„Każdy ma taki Rzym, na jaki zasługuje”

Wykład dotyczyć będzie wizyt, jakie w czasach nowożytnych składali w Rzymie przybysze z Polski – rozumianej jako Pierwsza Rzeczpospolita, jej ziemie pod zaborami oraz kolejne formy państwowości. Rzym, jedno z najważniejszych centrów europejskich, był w przeszłości powszechnie uznawany za theatrum mundi, czyli „scenę całego świata”, na której wypadało się pojawić. Działał zatem jak magnes przyciągając różnorodne postacie, motywowane i religijnie, i intelektualnie, które zapoznanie się z Rzymem uznawały za swój duchowy obowiązek oraz kulturowe wyzwanie. Analiza sposobów reagowania na Wieczne Miasto oraz prześledzenie zmieniających się zainteresowań polskich peregrynantów, którzy w zróżnicowanym stopniu byli do zwiedzania intelektualnie przygotowani, pozwoli śledzić zmiany zachodzące przez stulecia w polskiej kulturze i edukacji, a Rzym będzie pełnić funkcję lustra, w którym przeglądały się kolejne generacje reprezentantów polskiego społeczeństwa.

Prof. dr hab. Barbara Milewska-Waźbińska – absolwentka filologii klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego, ostatnio zatrudniona na stanowisku profesora w Zakładzie Studiów nad Renesansem Instytutu Filologii Klasycznej UW, obecnie emerita. Jest członkinią Polskiego Towarzystwa Filologicznego i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Jej zainteresowania naukowe obejmują szeroko rozumianą recepcję tradycji antycznej w literaturze i sztuce: od renesansu po czasy współczesne. Autorka kilku książek oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych literaturze nowołacińskiej i kulturze wczesno nowożytnej, publikowanych w języku polskim, angielskim, włoskim i niemieckim.

Pindarus Polonus, czyli barbarzyńca z talentem

Znakomita większość spuścizny poetyckiej Szymona Szymonowicza to teksty napisane w języku łacińskim. Wśród nich znajduje się kilka utworów określanych jako pindaryczne. Po wstępie, w którym przybliżona zostanie swoistość liryki Pindara, będą omówionie utwory Szymonowicza stanowiące dowód na zasadność epitetu Pindarus Polonus, którym go obdarzono. Wiersze Szymonowica będą też przedstawione na tle recepcji dzieł liryka greckiego w dobie wczesno nowożytnej.

Dr hab. Marta Wojtkowska-Maksymik, prof. UW – pracuje w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, kierowniczka Działu Edukacji i Popularyzacji CBEW, badaczka literatury wczesnonowożytnej, szczególnie zainteresowana dawnymi przekładami, kwestią kobiecej godności, związkami między literaturą a filozofią; ostatnio opublikowała monografię Źródła i sposób ujęcia kwestii kobiecej godności w O ślachetności i zacności płci niewieściej Macieja Wirzbięty, polskie tłumaczenie Pastor fido Giovan Battisty Guariniego i Aminta Torquata Tassa. Kierowała grantami NCN, NAWA, MNiSW.

Kobiety w tragedii, tragedia kobiet (Odprawa posłów greckich)

Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego zwykle odczytywana była jako tragedia polityczna, w której ścierają się racje stanu i serca. Dotychczasowa krytyka koncentrowała się na postaciach mężczyzn: Aleksandra, Antenora czy Priama. Celem warsztatów będzie przyjrzenie się, tkwiącym zwykle w cieniu, kobietom Odprawy: Helenie i Kasandrze. Analizie poddamy ich wypowiedzi, sposób pojawiania się ich na scenie i miejsca scen z ich udziałem w całej tragedii. Kontekstem dla analiz będą refleksje o miejscu i roli kobiet we wczesnonowożytnej tragedii włoskiej, z którą Jan z Czarnolasu zetknął się podczas pobytu w Padwie.